Rozwój osobisty to pojęcie ostatnio mocno eksploatowane, szczególnie na półkach realnych i wirtualnych księgarni. Od strony strukturalnej jawi się jako proces, zmiana lub działanie, które w warstwie sprawczej ma przede wszystkim zmaksymalizować potencjał danej osoby, obejmując swoim zakresem całe życie człowieka albo konkretny obszar jego aktywności osobistej czy zawodowej.
Główne składowe transformacji
Ponieważ głównym markerem takiego procesu jest efekt, skutecznej i zamierzonej zmiany, rozwój osobisty z jednej strony zakłada pogłębianie świadomości – czyli realną ocenę stanu wyjściowego, klarowne zdefiniowanie potrzeb wobec chwili obecnej oraz sprecyzowanie punktu dojścia. Z drugiej strony domaga się pozyskiwania potrzebnej wiedzy i kompetencji do sfinalizowania zamierzonych działań.
W zależności od sposobu urzeczywistniania tych dwóch składowych rozwój osobisty opiera się na różnych metodach transformacji, w których głównym wyznacznikiem jest symetryczność lub niesymetryczność relacji, klasyfikowana ze względu na sposób zdobywania informacji oraz metodologię ich przetwarzania. Relacja symetryczna wskazuje na partnerstwo, a relacja niesymetryczna zakłada dyrektywność w procesie.
Metody w rozwoju osobisty
Próbując w prosty sposób opisać różne metody wykorzystywane w rozwoju osobistym można posłużyć się banalną sytuacją dwóch osób, z których jedna mierzy się z przejściem przez wielką kałużę wody, a druga jej w tym pomaga (przy czym warto zaznaczyć, że taka relacja nie musi dotyczyć fizycznie różnych osób, ale może odbywać się jako wewnętrzny dialog, np. pomiędzy JA przedmiotowym a JA podmiotowym).
Nauczanie (Nauczyciel – Uczeń)
Relacja niesymetryczna. Podejście teoretyczne.
Nauczyciel: opisuje sytuację, przytacza rozwiązania lub podaje źródła do ich znalezienia.
Kałuże to tymczasowe zbiorniki słodkiej wody nie posiadające znaczenia strategicznego, o różnej głębokości zależnej od ukształtowania terenu. W przypadku niewielkiej powierzchni najlepiej je przekroczyć lub obejść. Jeżeli jednak trzeba przez nie przejść warto zaopatrzyć się w odpowiedni sprzęt typu kalosze lub spodnie wędkarskie. Oczywiście można podjąć próbę przeprawy bez żadnych akcesoriów lub wykorzystać dostępne zasoby naturalne, takie jak kamienie albo gałęzie drzew. Przy większej pomysłowości, pewności siebie i odpowiednich umiejętnościach warto wykonać szczudła, które zapewnią suche i bezpieczne przejście. Szczegółowe wskazówki na ten temat zostały opublikowane w lipcowym numerze Młodego Technika z 1964 roku: https://mlodytechnik.pl/files/bjt/64-mt-07-szczudla.pdf.
Uczeń: przyjmuje informacje do wiadomości i może z nich skorzystać lub nie.
Kazanie (Kaznodzieja – Słuchacz)
Relacja niesymetryczna. Podejście teoretyczno-praktyczne.
Kaznodzieja: nakreśla cel, podaje dyrektywne rozwiązania w oparciu o źródła zewnętrzne lub własne doświadczenie.
Sytuacja w jakiej się znalazłeś nie wzięła się z niczego. To efekt Twoich decyzji. Teraz stoisz przed najtrudniejszą z nich. Przeprawić się na drugą stronę Twojej życiowej kałuży. Wiem, że się boisz. Mam takie same odczucia, ale w Ewangelii (Mk 6,50) padają takie oto słowa: „Odwagi, to Ja jestem, nie bójcie się!” Nie jesteś sam. Obok Ciebie idzie ktoś naprawdę mocny. Jedyne co możesz w tym momencie zrobić, to wejść razem z Nim w to egzystencjalne błoto i przeprawić się na drugą stronę. Zacznij, a reszta wydarzy się sama.
Słuchacz: słucha, może utożsamić się z zarysowaną perspektywą i podjąć konkretne działanie.
Mowa motywacyjna (Mówca – Słuchacz)
Relacja niesymetryczna. Podejście praktyczne.
Mówca: motywuje do realizacji wyznaczonych przez słuchacza celów wykorzystując doświadczenia własne i innych.
Spróbować. Zrobić pierwszy krok i wejść do tej mętnej wody. Jeżeli tego nie uczynisz nigdy nie przekonasz się, co jest po drugiej stronie. Nawet jeżeli za pierwszym razem się nie uda, bo obierzesz złą drogę i zrobi się za głęboko. Zawróć i spróbuj ponownie. To nie będzie oznaczało Twojej słabości. Wręcz przeciwnie. Odkryjesz w sobie determinację i siłę do podjęcia wyzwania. Staniesz się człowiekiem pewniejszym siebie, jeszcze bardziej głodnym zwycięstwa. Edison w drodze po żarówkę wykonał ponad 10 tys. prób., Kukuczka dopiero za drugim razem zdobył kaszmirski szczyt Nangat Parbat, a pierwsza książka Kinga Carrie została na początku odrzucona przez wszystkich wydawców. A jednak mówimy o osobach, które w swoich dziedzinach dokonały czegoś wielkiego, żeby nie powiedzieć niemożliwego. Popatrz, to tylko duża kałuża.
Słuchacz: słucha i bierze to, co najbardziej przyczyni się do realizacji jego celu.
Doradztwo (Doradca – Klient)
Relacja niesymetryczna. Podejście analityczno-praktyczne.
Doradca: podaje i analizuje gotowe rozwiązania pomocne w realizacji wyzwania.
Boisz się wody, więc jakakolwiek przeprawa wpław odpada. Zbyt duże ryzyko. W tej sytuacji rozsądnym rozwiązaniem wydaje się wynajęcie łodzi. Z racji na Twój profil i masę mięśniową oraz niezbyt rozległą powierzchnię wody proponuję łódź na wiosła. Cena jest akceptowalna, a efekt murowany. Jednak oczywiście wybór należy do Ciebie.
Klient: słucha, zbiera informacje i dopytuje, żeby podjąć najlepszą decyzję i wybrać najbardziej dopasowane rozwiązanie.
Trening-Szkolenie (Trener – Uczeń)
Relacja niesymetryczna. Podejście praktyczne.
Trener: przedstawia lub prezentuje rozwiązania i nadzoruje ćwiczenia oraz postępy zawodnika.
Na początku potrzebujesz treningu na sucho. Musisz rozgrzać całe ciało. Woda może być zimna i lepiej przygotować się na niespodzianki. Wchodzisz powoli. Nie wiadomo jakie mamy dno i jak głęboki jest poziom wody. Pamiętaj o oddechu. Podczas całej przeprawy bądź skupiony na celu. Jeżeli marsz stanie się niemożliwy wykorzystaj swoje umiejętności pływackie. Nie jesteś Phelpsem, więc wykorzystaj styl klasyczny, bez zanurzania. Mniej się zmęczysz, a przede wszystkim nie upieprzysz twarzy w błocie.
Uczeń: z pełnym zaufaniem wykonuje precyzyjnie wskazówki trenera.
Guiding-Kierownictwo (Przewodnik – Uczeń)
Relacja asymetryczna. Podejście praktyczne.
Przewodnik: omawia położenie ucznia, podaje różne możliwości realizacji celu, nakreśla i monitoruje plan działania, a kiedy tego wymaga sytuacja prowadzi krok po kroku przez rozwiązanie.
Znalazłeś się w tym miejscu i chcesz iść dalej. Z autopsji wiem, że zbyt długa refleksja nie służy działaniu. Dlatego, aby nie marnować czasu proponuję podwinąć spodnie i rozpocząć przeprawę na drugi brzeg. Możesz wybrać swoją drogę lub pójść za mną. Nie znam dobrze tej kałuży, ale kilka takich zbiorników już przeszedłem i posiadam sporo doświadczenia w tej dziedzinie. Jeżeli jesteś gotowy możemy zaczynać.
Uczeń: zdaje się na przewodnika, akceptuje jego rozwiązania i naśladuje sposoby realizacji celu.
Mentoring (Mentor – Mentee)
Relacja niesymetryczna. Podejście praktyczne.
Mentor: skupiony na celu mentee, przekazuje mu konkretne rozwiązania w oparciu o własne doświadczenie i znajomość tematu oraz wspiera go w ich realizacji.
Jaki jest Twój główny cel? W jaki sposób możesz znaleźć się na drugiej stronie? Które z tych rozwiązań najbardziej odpowiada Twoim potrzebom? Co sprawia, że nie chcesz wybrać tego, co najlepsze dla Ciebie? Czego się boisz? Tak dużą kałużę możesz pokonywać na kilka sposobów. Ponieważ nie dysponujesz żadnym sprzętem pływającym pozostaje przeprawienie się wpław. Skoro słabo pływasz – przez co boisz się tego wyboru, ale chcesz być jak najszybciej na drugiej stronie – odradzam trawers środkiem, a proponuję przejście bliżej jednego z brzegów. Dziesięć lat temu taka decyzja uratowała mi życie. Wybrałbym prawą stronę ponieważ tafla kałuży wydaje się tam jaśniejsza. To czytelna informacja, że poziom wody w tym miejscu jest bardzo płytki.
Mentee: definiuje cel, uświadamia swoje potrzeby oraz precyzuje zasoby . Dzięki mentorowi szybciej znajduje rozwiązania i skuteczne sposoby wprowadzania ich w życie.
Coaching (Coach – Coachee)
Relacja symetryczna. Podejście praktyczne.
Coach: jest zorientowany na coachee, pomaga mu zdefiniować cel, określić spodziewane efekty i odkryć posiadane zasoby angażując drzemiący w nim potencjał.
Jaki jest Twój cel? – Pokonać tą pieprzoną kałużę. Jaki ma być efekt? Co chcesz osiągnąć? – Znaleźć się cały i suchy na drugiej stronie. Co ci to da? – pójdę szybko w dalszą drogę. Kiedy chcesz się przeprawić? – Jak najszybciej, już! Co masz, żeby to zrobić? – Zdrowe nogi, chęci, determinację, orientację w terenie oraz dobrą kondycję. Czego dodatkowo potrzebujesz? – Nie wiem? – Chcę zacząć i zrobić pierwszy krok? Jakie widzisz przeszkody, czego się obawiasz? – Nie za bardzo radzę sobie z pływaniem. – Nie lubię wody. Jak to rozwiążesz? – Obejdę kałużę. Od czego zaczniesz? – Od tego wejścia pod tamtą górę, później powinno być już łatwiej.
Coachee: sam znajduje rzeczywiste priorytety, właściwe rozwiązania i najlepsze sposoby na ich realizację.
Jak widać spośród wszystkich przedstawionych metod rozwoju osobistego tylko coaching, w ramach stosowanej metodologii i sposobu przekazywania wiedzy, zapewnia naturalną relację symetryczną. Warto przy tym zaznaczyć, że w każdej z wymienionych interakcji można zadbać o większy poziom kreatywnego partnerstwa względem statycznej dyrektywności oraz o bardziej swobodny proces nauczania w miejsce ustalonych wzorców lub reguł. Zależy to od zbudowania odpowiedniego kontraktu i właściwej relacji. Co oczywiście nie zmienia faktu, że najważniejszym zadaniem każdej metody jest skuteczna realizacja założonych celów lub przynajmniej zbliżenie się do ich realizacji.